Auteur: Jacob van Maerlant

Genre: informatief

Jaar: ca. 1350

 

Schrijver

Jacob van Maerlant (ca. 1235-ca. 1300) is een koster uit de buurt van Brugge, Vlaanderen. Hij vestigt zich in Maerlant (op het eiland Voorne) waar hij Nicolaas van Cats dient, een adellijke heer die grote delen van Zeeland bestuurt.

Van Cats geeft Maerlant opdracht om een boek te schrijven met alle beschikbare kennis over de natuur. Waarom hij die opdracht geeft, weten we niet. Misschien is de tekst wel bedoeld als studiemateriaal voor de latere graaf Floris V van Holland, die mede door Van Cats wordt opgevoed.

Bijzonder is dat Van Cats het boek in het Nederlands laat schrijven (in het ‘Dietsch’ zoals het dan heet). Dat is niet eerder vertoond. Tot ver in de middeleeuwen is Latijn de voertaal van studie en wetenschap. (Dus voor het eerst in het Nederlands i.p.v. het Latijn) Maerlant is trots op het feit dat hij de primeur heeft in het Nederlands.

 

Titelverklaring

'Der naturen bloeme' betekent iets van "het beste uit de natuur".

 

Maerlant wil gedegen kennis bieden, maar ook ontspanning. Door informatie af te wisselen met ontspanning, komt de kennis beter aan. Dat is een eeuwenoude techniek.

Maar een deel van het plezier dat wij er nu aan beleven, is door Maerlant zo niet bedoeld. Verschillende wezens die bijv. voortkomen uit een kruising tussen mens en paard is voor ons nu slechts een mengelingen feit en fantasie, maar in Maerlants tijd horen al die wezens bij het wereldbeeld. De kennis is overgeleverd uit oude klassieken, te beginnen met de Griekse Aristoteles.

 

Latijnse bron

De belangrijkste bron die Maerlant zelf gebruikt is het Liber de natura rerum (ca. 1245) van Thomas van Cantimpré. Maar hij vertaalt niet letterlijk: hij neemt de vrijheid om stukken weg te laten die hij niet belangrijk vindt, en soms zet hij vraagtekens bij de betrouwbaarheid van zijn bron:

Epilepsie kan genezen worden door het hart van een wolf tot as te verbranden en direct op te drinken. De zieke moet zich in het vervolg wel onthouden van de omgang met vrouwen. En misschien bezit ook dit middeltje enige waarde: snijd een riem uit een wolvehuid en knoop die om uw middel als u geplaagd wordt door kramp in maag en ingewanden. Ik zal niet zeggen dat het waar is, maar het is een kleine moeite om het te proberen.

 

Op rijm

De tekst van Der naturen bloeme is geschreven in 16.500 verzen. Een studieboek op rijm komt op ons vreemd over, maar er is een goede reden voor. In de middeleeuwen zijn er maar weinig mensen die kunnen lezen, en er zijn ook maar weinig boeken. Daarom worden teksten vaak voorgelezen, bijvoorbeeld tijdens de maaltijd. Voordrachtskunstenaars reizen van hof naar hof om hun diensten aan te bieden. De populairste teksten leren ze uit hun hoofd, en tekst op rijm is gemakkelijker te onthouden.

 

Invloed van het boek

Der naturen bloeme is een van de eerste werken in het Nederlands. De tekst heeft veel invloed. Tot ver in de achttiende eeuw blijven verhalen opduiken die aan Der naturen bloeme zijn ontleend, zoals het hardnekkige geloof in het bestaan van een ganzensoort die aan bomen groeit.

 

Het handschrift in de Koninklijke Bibliotheek (KB)

Het eigen handschrift van Jacob van Maerlant is niet bewaard gebleven. Het handschrift in de KB is van ongeveer 1340-1350. Het is gemaakt in Utrecht, wat blijkt uit een aantal versieringen. Wie het geschreven en geïllustreerd hebben is niet bekend.

De vroegste vermelding van dit handschrift vinden we in een catalogus van een veiling in Den Haag op 6 september 1779. 

De KB bezit ook een exemplaar van Der naturen bloeme uit het midden van de vijftiende eeuw dat een exacte kopie is van het veertiende-eeuwse handschrift. Zo’n directe relatie tussen twee middeleeuwse handschriften is zelden vast te stellen.

 

Bronnen:

KB Nationale Bibliotheek. Der naturen bloeme. Geraadpleegd van https://www.kb.nl/themas/middeleeuwen/der-naturen-bloeme-jacob-van-maerlant